Tihange-3 vận hành lại: Bước ngoặt điện hạt nhân Bỉ

Bỉ nối dài vòng đời hạt nhân, thận trọng nhưng quyết đoán

Vừa qua, Cơ quan Liên bang Kiểm soát Hạt nhân Bỉ (FANC) đã chính thức phê duyệt việc khởi động lại tổ máy Tihange-3 sau quá trình phân tích kỹ lưỡng. Nhà máy do Electrabel vận hành sẽ được đưa vào vận hành trở lại trong vài ngày tới, sau giai đoạn kiểm tra bảo trì từ tháng 4 nhằm chuẩn bị cho thời kỳ vận hành kéo dài đến năm 2035.

Tihange-3 cùng với Doel-4, hiện đang được đại tu tại phía bắc Bỉ là hai tổ máy duy nhất còn lại trong chương trình gia hạn hoạt động đến giữa thập kỷ tới. Đây là kết quả từ quyết định mang tính bước ngoặt của Chính phủ liên bang Bỉ vào tháng 3/2022, khi nước này đảo chiều chính sách thoát hạt nhân từng được hoạch định sau thảm họa Fukushima, để giữ lại hai trong số bảy lò phản ứng thương mại nhằm đảm bảo an ninh năng lượng tại châu Âu. 

FANC tuy nhiên vẫn nhấn mạnh các rủi ro kỹ thuật có thể phát sinh do các quyết định chính trị chậm trễ, dẫn đến quá trình chuẩn bị chịu nhiều áp lực thời gian. Cơ quan này kêu gọi chính phủ cần đưa ra quyết định sớm trong nhiệm kỳ lập pháp hiện tại nếu muốn kéo dài hoạt động của Doel-4 và Tihange-3 sau năm 2035.

Cả hai tổ máy đều đã vận hành từ năm 1985, nằm trong số các nhà máy hạt nhân trẻ nhất của Bỉ. Trong khi đó, Doel-1 đã ngừng hoạt động vĩnh viễn vào tháng 2 năm nay, còn Doel-3 và Tihange-2 lần lượt dừng vào các năm 2022 và 2023. Việc đóng cửa dần dần các tổ máy hạt nhân khiến Bỉ hiện chỉ còn bốn lò phản ứng đang vận hành, một con số khiến nhiều chuyên gia lo ngại trong bối cảnh nước này vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn năng lượng ổn định và không phát thải từ hạt nhân.

Sự trở lại của điện hạt nhân tại châu Âu

Không chỉ Bỉ, một loạt quốc gia châu Âu cũng đang xem xét lại vai trò của điện hạt nhân trong chiến lược năng lượng dài hạn. Từng bị phản đối sau các sự cố lớn, điện hạt nhân đang giành lại vị trí như một trong những trụ cột cho mục tiêu trung hòa carbon, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và tăng tính tự chủ năng lượng.

Tại Pháp, quốc gia sở hữu số lượng nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu, chính quyền Tổng thống Emmanuel Macron đã cam kết xây dựng thêm ít nhất 6 lò phản ứng mới thế hệ EPR2 và nghiên cứu triển khai 8 lò khác trong tương lai. Pháp coi điện hạt nhân là nền tảng trong lộ trình cắt giảm khí thải và tăng tỷ lệ điện sạch lên hơn 70% vào năm 2035.

Phần Lan, sau nhiều năm trì hoãn, đã vận hành tổ máy Olkiluoto-3 vào năm 2023, đây là lò phản ứng hạt nhân đầu tiên được đưa vào hoạt động ở châu Âu trong thế kỷ 21. Việc đưa tổ máy này vào lưới điện quốc gia giúp Phần Lan giảm đáng kể sự phụ thuộc vào nhập khẩu điện từ các nước láng giềng, nhất là Nga.

Hà Lan cũng đã công bố kế hoạch xây dựng hai lò phản ứng mới tại Borssele, với mục tiêu đưa vào hoạt động từ năm 2035. Chính phủ nước này coi điện hạt nhân là giải pháp hỗ trợ quá trình chuyển dịch năng lượng trong khi năng lượng gió và mặt trời vẫn chưa thể đảm bảo tính ổn định.

Thụy Điển, quốc gia từng lên kế hoạch từ bỏ điện hạt nhân, nay đã đảo ngược chính sách và cam kết xây dựng thêm ít nhất hai lò phản ứng mới. Chính phủ nước này cho biết nguồn cung điện ổn định từ hạt nhân là điều kiện tiên quyết để đạt được trung hòa carbon và giữ chi phí năng lượng ở mức chấp nhận được.

Cộng hòa Séc, Ba Lan, Hungary và Romania, những quốc gia Trung và Đông Âu cũng đang thúc đẩy đầu tư xây dựng các lò phản ứng mới với sự hỗ trợ từ Mỹ và các đối tác phương Tây, trong đó có công nghệ lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR) đang được kỳ vọng là giải pháp linh hoạt, chi phí thấp và dễ triển khai hơn so với các lò phản ứng lớn truyền thống.

SMR: Hướng đi mới cho điện hạt nhân châu Âu

Bên cạnh các lò phản ứng lớn, nhiều nước châu Âu cũng đang quan tâm đến công nghệ SMR (Small Modular Reactors). Các lò phản ứng mô-đun nhỏ này có công suất thường dưới 300 MW, dễ xây dựng tại các khu công nghiệp, linh hoạt trong vận hành và đặc biệt phù hợp với lưới điện phân tán, giúp giảm tải hạ tầng truyền tải.

Vương quốc Anh là quốc gia tiên phong trong lĩnh vực này khi lựa chọn Rolls-Royce SMR làm nhà cung cấp công nghệ chủ lực cho chương trình triển khai SMR trong nước. Các nước như Ba Lan, Estonia và Thụy Điển cũng đang đàm phán với các công ty như NuScale (Mỹ), GE Hitachi và EDF để xây dựng các lò SMR thí điểm trong thập kỷ này.

Ủy ban châu Âu cũng đã từng bước thừa nhận vai trò của điện hạt nhân trong các chiến lược chuyển đổi xanh, khi đưa một số hình thức đầu tư hạt nhân vào danh mục "tài chính bền vững" mặc dù vẫn vấp phải tranh cãi từ các nhóm bảo vệ môi trường và một số nước như Đức, Áo, Luxembourg.

Trong bối cảnh năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió vẫn còn phụ thuộc vào yếu tố thời tiết và khó tích trữ lâu dài, điện hạt nhân được coi là một phần thiết yếu để đảm bảo nguồn cung điện ổn định, giá thành hợp lý và không phát thải. Tuy nhiên, bài toán về chi phí đầu tư cao, xử lý chất thải phóng xạ và sự chấp nhận của cộng đồng vẫn là rào cản lớn khiến các quốc gia phải cân nhắc kỹ.

Việc Bỉ phê duyệt khởi động lại Tihange-3 trong năm 2025 có thể xem là một minh chứng điển hình cho sự thay đổi cách tiếp cận. Từ một quốc gia từng muốn rút hoàn toàn khỏi điện hạt nhân, Bỉ nay đang lựa chọn phương án linh hoạt hơn, gắn với yêu cầu thực tế về an ninh năng lượng và mục tiêu phát triển bền vững.

Dù chưa thể khẳng định điện hạt nhân sẽ trở lại “thời hoàng kim” tại châu Âu, nhưng rõ ràng nó đang dần thoát khỏi “vùng cấm” chính trị và quay lại trung tâm bàn cờ năng lượng. Quyết định tại Tihange-3 có thể chỉ là một dấu hiệu nhỏ, nhưng mang nhiều ý nghĩa trong hành trình định hình tương lai năng lượng của lục địa già.