Hoàn thiện thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch để đáp ứng mục tiêu tăng trưởng cao

Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch là nội dung quan trọng trong bối cảnh ngành năng lượng Việt Nam đang đứng trước những yêu cầu chưa từng có về chuyển dịch xanh, về đảm bảo an ninh năng lượng, về tái cấu trúc thị trường theo hướng hiệu quả và hội nhập quốc tế.

Mới đây, Nghị quyết 70-NQ/TƯ của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã đặt ra yêu cầu cải cách, xây dựng thị trường năng lượng theo hướng cạnh tranh, minh bạch và bền vững, đa dạng hóa hình thức sở hữu và phương thức kinh doanh. Tại kỳ họp thứ 10 vừa kết thúc, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 nhằm thể chế hoá Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị, đặt nền tảng quan trọng để phát triển năng lượng bền vững.

Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp”.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh, năng lượng được ví như “hạ tầng của hạ tầng”, bởi không chỉ phải đi trước một bước để mở đường mà còn giữ vai trò duy trì vận hành cho toàn bộ nền kinh tế và đời sống xã hội.

Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam đang đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế ở mức cao, trên 8% năm 2025, tăng trưởng hai con số từ năm 2026 và hướng tới trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045, nhu cầu năng lượng được dự báo sẽ tiếp tục tăng mạnh, với tốc độ tăng trưởng điện năng bình quân có thể đạt hai con số trong nhiều năm tới.

Ông Phòng cho hay, trong những năm qua, ngành năng lượng Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, cơ bản đáp ứng được các mục tiêu đề ra trong chiến lược phát triển năng lượng quốc gia tầm nhìn đến năm 2050. Mặc dù vậy, để ngành năng lượng phát triển bền vững, hạn chế những bất cập hiện nay, cần tuân theo một chuẩn mực thống nhất của cơ chế thị trường.

Theo thống kê, ngành năng lượng luôn có tốc độ tăng trưởng cao, với sản lượng bình quân tăng khoảng trên dưới 10%/năm. Một số ngành năng lượng, đặc biệt là dầu khí đang có vai trò chủ lực trong phát triển kinh tế đất nước. Thị trường năng lượng Việt Nam cũng đã hình thành và định hướng phát triển theo lộ trình đối với từng lĩnh vực cụ thể. Việt Nam đã thực hiện điều chỉnh giá điện, giá than theo cơ chế thị trường…

Ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, ngành năng lượng Việt Nam vẫn còn những hạn chế như: xuất hiện tình trạng mất cân đối giữa các phân ngành năng lượng, giữa cung ứng và nhu cầu, giữa nhu cầu đầu tư và nguồn vốn đầu tư, bất cập trong việc phân bổ hệ thống năng lượng theo vùng, lãnh thổ. Đầu tư cho sự phát triển năng lượng vẫn chưa đáp ứng với sự phát triển kinh tế xã hội. Tiến độ của nhiều dự án còn chậm; hệ thống các văn bản pháp luật điều chỉnh thị trường năng lượng còn thiếu và chưa đồng bộ. Giá năng lượng chưa phản ánh chính xác các yếu tố đầu vào của sản xuất và phân phối sản phẩm năng lượng...

Vì vậy, nhất thiết phải đẩy mạnh tái cơ cấu ngành năng lượng để từng bước hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh lành mạnh trên cơ sở bảo đảm ổn định chính trị - xã hội. Trong đó, phát huy vai trò chủ lực của doanh nghiệp Nhà nước ngành năng lượng, tách bạch nhiệm vụ sản xuất kinh doanh với nhiệm vụ chính trị, công ích cũng như hoàn thiện cơ chế chính sách để kinh tế tư nhân tham gia mạnh hơn vào phát triển ngành năng lượng.

Tại Diễn đàn, các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia và đại diện cộng đồng doanh nghiệp đều thống nhất rằng xây dựng một thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch không chỉ là yêu cầu nội tại của nền kinh tế thị trường mà còn là điều kiện tiên quyết để thu hút nguồn lực xã hội, đặc biệt là đầu tư tư nhân và đầu tư nước ngoài, vào lĩnh vực năng lượng. Trong bối cảnh nhu cầu điện được dự báo tăng trưởng ở mức hai con số mỗi năm trong giai đoạn tới, nếu không có cơ chế thị trường hiệu quả, ngành năng lượng sẽ khó đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Các tham luận tại Diễn đàn chỉ rõ, dù Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng trong việc hình thành thị trường điện cạnh tranh, song thực tiễn triển khai vẫn còn nhiều điểm nghẽn. Khung pháp lý cho thị trường năng lượng chưa thực sự đồng bộ, còn tồn tại sự chồng chéo giữa các luật liên quan như Luật Điện lực, Luật Đầu tư, Luật Quy hoạch, Luật Đất đai và Luật Bảo vệ môi trường, gây khó khăn cho cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp. Cơ chế giá năng lượng, đặc biệt là giá điện, chưa phản ánh đầy đủ chi phí thực và tín hiệu cung – cầu của thị trường, làm giảm động lực đầu tư dài hạn. Bên cạnh đó, hạ tầng truyền tải và các cơ chế thị trường cho năng lượng tái tạo, lưu trữ năng lượng và dịch vụ phụ trợ vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển của các dự án nguồn.

Ông Hồ Đình Thám - Cố vấn thường trú về thị trường điện, Cục Điện lực, Bộ Công Thương phát biểu tại Diễn đàn.

Diễn đàn cũng nhấn mạnh vai trò then chốt của minh bạch thông tin và hiệu quả giám sát trong vận hành thị trường năng lượng. Việc công bố đầy đủ, kịp thời dữ liệu về phụ tải, giá giao dịch, năng lực truyền tải và vận hành hệ thống được xem là nền tảng để doanh nghiệp có thể dự báo, xây dựng chiến lược đầu tư và quản trị rủi ro. Cùng với đó, yêu cầu tăng cường tính độc lập, chuyên nghiệp của cơ quan điều tiết năng lượng được đặt ra nhằm bảo đảm cạnh tranh lành mạnh, ngăn ngừa các hành vi thao túng thị trường và củng cố niềm tin của nhà đầu tư.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, Diễn đàn mở ra bức tranh vừa thách thức vừa giàu cơ hội. Quá trình chuyển dịch năng lượng và mở rộng thị trường điện cạnh tranh sẽ tạo ra không gian kinh doanh mới trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, điện khí LNG, điện gió ngoài khơi, lưu trữ năng lượng, dịch vụ phụ trợ, mua bán điện trực tiếp và các giải pháp số hóa quản lý năng lượng. Tuy nhiên, để nắm bắt được các cơ hội này, doanh nghiệp cần một môi trường chính sách ổn định, minh bạch và có khả năng dự báo, cũng như các cơ chế hỗ trợ tiếp cận vốn, công nghệ và hạ tầng.