Wikipedia sẽ đi về đâu trong thời đại AI?

Từ câu chuyện của các “hiệp sĩ số”

Vào Chủ nhật thứ hai hàng tháng, bạn sẽ thấy một nhóm nhỏ những người đam mê Wikipedia tụ tập tại một quán cà phê gần phố Fleet, London (Vương quốc Anh), thảo luận hăng say.

Được trang bị… cả bình cà phê to (để có thể ngồi lỳ cả buổi), máy tính xách tay và niềm tin rằng kiến ​​thức nên được chia sẻ tự do, họ tạo thành một pháo đài tình nguyện chống lại hai mối nguy hại song hành trên internet: thông tin sai lệch và việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) một cách vô trách nhiệm.

Mỗi người trong số họ đều có sở thích riêng và công việc khác nhau. Nhưng có một điểm chung đã thôi thúc họ sáng tạo hoặc chỉnh sửa các bài viết trên Wikipedia: Họ nghiện cảm giác bài viết của mình được hàng triệu người đọc. Và vì thế, họ vô cùng say mê công việc “gác cổng” thông tin trên Wikipedia.

Wikipedia luôn là một dự án cộng đồng. Được Jimmy Wales và Larry Sanger tạo ra vào năm 2001, bách khoa toàn thư trực tuyến này giờ đây là một di sản sống động của phiên bản internet của Thế hệ X: nặng về văn bản, không có cookie, phần lớn ẩn danh và không có quảng cáo.

Bất kỳ ai cũng có thể tạo một bài viết trên Wikipedia và bất kỳ ai cũng có thể thay đổi nó. Bất kể chia rẽ chính trị và tranh luận trực tuyến có gay gắt đến đâu, sự đồng thuận phải đạt được thông qua tranh luận.

Với 64 triệu bài viết trên toàn bộ các ngôn ngữ và hơn 296 tỷ lượt xem trong 2024 cho tất cả các dự án, Wikipedia vẫn là một trong 10 trang web phổ biến nhất thế giới. Tuy nhiên, trong ba năm qua, Wikipedia đã đảm nhận một vai trò mới, trở thành nền tảng cho các mô hình AI tạo sinh.

Thông tin được bách khoa toàn thư thu thập thủ công đã bị thu thập, tiếp thu và chuyển thành các bản tóm tắt của chatbot. Tình trạng này khiến truy cập của người dùng vào Wikipedia đang giảm.

Wikimedia (hệ sinh thái các dự án xoay quanh Wikipedia, tất cả đều do Quỹ Wikimedia sở hữu và điều hành), công bố rằng từ khoảng tháng 3 đến tháng 8/2025, sau khi họ cập nhật hệ thống phát hiện bot (để loại bỏ lượt xem từ tự động giả dạng người), thì lượt xem người thật của Wikipedia đã giảm khoảng 8% so với cùng kỳ năm 2024.

Tuy nhiên, trong cùng quãng thời gian ấy, lượng truy cập của các chatbot lại tăng lên. Và xu hướng này có thể xem như một chỉ dấu cho thấy nguy cơ rằng: Wikipedia cuối cùng lại trở thành “nhiên liệu” miễn phí cho sự vươn lên thống trị của các chatbot AI.

Vai trò mới cho cuốn “cẩm nang cũ”?

Vậy thực tế này có gây ra nỗi bất an cho những người đã dành rất nhiều thời gian rảnh rỗi để xây dựng Wikipedia?

“Nếu AI là cách tốt nhất để truyền bá thông tin chính xác trên toàn thế giới, thì đó chính là điều nên được sử dụng”, Mike Peel, một nhà thiên văn học vô tuyến đồng thời cũng là một trong những biên tập viên năng suất nhất của Wikipedia và là thành viên hội đồng quản trị (không lương) của tổ chức này, cho biết.

Theo Peel, AI sẽ không xóa sổ Wikipedia nhưng có thể thay đổi cách mọi người sử dụng bách khoa toàn thư trực tuyến miễn phí này. “Chúng ta phải nhìn nhận vấn đề một cách lý tính”, ông nói. “Có lẽ vai trò của Wikipedia sẽ chuyển từ việc tạo nội dung sang đảm bảo tính chính xác”.

Thế nhưng, độ chính xác không phải lúc nào cũng là thế mạnh của Wikipedia. Việc biên tập công khai có thể dẫn đến lỗi, và những bài viết lừa đảo lại thường thu hút sự chú ý hơn. Giải pháp của trang web này là áp dụng các yêu cầu nghiêm ngặt về việc ghi nguồn, qua đó nâng cao tiêu chuẩn về độ tin cậy của thông tin.

“Mọi thứ trên mạng có thể trở nên khó chịu”, Charles Matthews - cựu giáo sư toán học tại Đại học Cambridge, người đã là biên tập viên Wikipedia từ năm 2003 đến nay - cho biết. “Vì vậy, chúng tôi đặt ra các chính sách nội dung nghiêm ngặt. Bạn muốn chúng tôi tin vào điều gì đó ư? Hãy gửi kèm một tài liệu tham khảo”.

Theo ông Matthews, các yêu cầu về nguồn cũng có xu hướng làm giảm nội dung do AI tạo ra và làm giảm bớt các tranh luận. Các trang Wikipedia về những chủ đề gây tranh cãi nhất thường liên quan đến các cuộc tranh luận chuyên sâu, nặng về trích dẫn.

Trao đổi với Channel News Asia, một người dùng đã bị chặn khi một quản trị viên phản đối các chỉnh sửa của anh ấy nói rằng anh ấy không hề khó chịu về điều đó. Anh ấy hiểu rằng quản trị viên (cũng là một tình nguyện viên) đã cố gắng hướng các chỉnh sửa theo hướng trung lập. "Hơn nữa, đó là Wikipedia tiếng Anh, tôi vẫn có thể chỉnh sửa bản tiếng Đức”, anh ấy nói thêm.

Với các tình nguyện viên Wikipedia, thay vì xem AI là mối đe dọa tuyệt chủng, họ đang nhìn ra lợi ích của trí tuệ nhân tạo khi sử dụng các công cụ học máy để phát hiện hành vi phá hoại nội dung.

Theo thống kê của Đại học Carnegie Mellon năm 2024, cứ hai giây lại có người chỉnh sửa một trang Wikipedia và dù nhiều chỉnh sửa trong số đó giúp quản lý và phát triển bách khoa toàn thư trực tuyến này, nhưng một số chỉnh sửa lại không được thực hiện một cách thiện chí.

Do đó, ngày 30/4 vừa qua, Wikimedia Foundation đã công bố chiến lược AI mới có tên “Our new AI strategy puts Wikipedia’s humans first”. Trong chiến lược này, học máy/AI được dùng để hỗ trợ các người kiểm tra, người biên tập, người tuần tra (moderators/patrollers) tự động hóa các tác vụ kỹ thuật, giúp phát hiện nhanh các sửa đổi đáng nghi, cải thiện khả năng tìm kiếm, hỗ trợ bản dịch.

Những công cụ AI như vậy sẽ giúp Wikipedia hoạt động trơn tru. Và cùng với việc tiếp tục sử dụng các tình nguyện viên, chi phí vận hành cho bách khoa toàn thư trực tuyến này không quá tốn kém. Các báo cáo cho thấy chi phí vận hành của Wikipedia năm ngoái chỉ là là 178 triệu USD, thấp hơn nguồn thu 185 triệu USD của Wikimedia Foundation mà quỹ này công bố.

Quan trọng hơn, Wikimedia Foundation cho biết, họ vẫn cho thấy, trong khi tăng cường sử dụng các AI nguồn mở hoặc AI mở, tổ chức này vẫn đề cao yếu tố con người. “Chúng tôi sẽ áp dụng phương pháp tiếp cận lấy con người làm trung tâm và ưu tiên vai trò chủ động của con người”, Wikimedia Foundation nhấn mạnh.

Đồng tình với triết lý ấy, những tình nguyện viên như nhà tiên văn học Mike Peel – người đã thực hiện hơn 13 triệu lượt chỉnh sửa trên Wikipedia - cho rằng có lẽ AI thậm chí còn nâng cao giá trị của bách khoa toàn thư trực tuyến này. “Trong thời đại nội dung nhân tạo, công sức của con người càng xứng đáng được trân trọng”, ông nói.