Trí tuệ nhân tạo khiến chúng ta thông minh hơn hay ‘dốt’ đi?

Tiết kiệm năng lượng cho tư duy

Sự thật là số năng lượng mà cơ thể bỏ ra cho hoạt động của não bộ là rất nhiều, tốn tới 20% lượng ôxy chúng ta hô hấp, trong khi bộ não chỉ chiếm 2% trọng lượng cơ thể. Trong đó, 50% lượng ôxy này dùng cho các hoạt động tư duy và nhận thức; 50% còn lại là để duy trì sự sống của não. Bởi vậy, con người luôn phát triển nhiều phương pháp và công cụ khác nhau để giúp bộ não hiệu quả hoá việc sử dụng năng lượng. Ví dụ cách thức phổ biến mà hiện chúng ta vẫn dùng là tìm kiếm thông tin có sẵn trên mạng Internet hay qua sách vở. Đây là con đường tắt giúp chúng ta đưa ra quyết định về một điều gì đó, bằng cách đơn giản hoá nhận thức và cách hiểu về điều đó chỉ với một lượng thông tin nhỏ.

Ngày nay lượng thông tin và nhu cầu trao đổi, kết nối thông tin toàn cầu vô cùng lớn, điều đó khiến bản năng tự nhiên của não bộ tìm đến những cách thức sử dụng năng lượng tối ưu cho các hoạt động tiếp nhận, xử lý thông tin. Và giờ đây, có một cách thức rất hiệu quả để tiết kiệm năng lượng và giảm “gánh nặng” tư duy, đó là sử dụng nguồn năng lực “tư duy” từ bên ngoài – trí tuệ nhân tạo (AI).

Kết quả từ sử dụng AI

Tới giờ đã có rất nhiều người trên internet, trong đó có nhiều “nhà sáng tạo nội dung” đã tập hợp thông tin và viết nội dung bằng AI, như thể đó là những sản phẩm thật của chính họ. Theo Ahrefs, một công ty có thẩm quyền về phần mềm thông minh cho thị trường mạng xã hội, 65% các blogger có sử dụng AI trong nhiều trường hợp, từ tạo ý tưởng ban đầu đến bước cuối cùng là trau chuốt nội dung. ChatGPT và vô vàn các ứng dụng của nó là những công cụ hàng đầu mà hầu hết họ có thể sử dụng dễ dàng. Một con số gây sốc từ nghiên cứu của công ty Amazon Web Services: 57% nội dung của internet được dịch ở những mức độ khác nhau bởi các công cụ AI. Còn khảo sát của Github, một công ty phần mềm lớn: 97% các nhà phát triển phần mềm đã sử dụng trợ lý AI cho công việc của họ. Học sinh, sinh viên ngày nay cũng sử dụng AI rất phổ biến trong việc nghiên cứu và làm bài tập khiến bức tranh giáo dục toàn cầu đang có những bước chuyển mang tính “cách mạng”.

Tất cả nội dung con người tạo ra thông qua việc sử dụng AI đều đem lại cho bản thân tác giả cũng như người xem cảm thấy quy trình làm việc và nội dung sản phẩm trở nên thông minh hơn. Tất nhiên, cách tương tác với AI và đưa ra những yêu cầu cho AI làm việc một cách hiệu quả phải dựa vào khả năng suy nghĩ của con người, nhưng đó mới là lớp thứ nhất, hay là bước “ra đề bài” cho AI.

Lớp thứ hai chính là phần nội dung. Rất nhiều kỹ sư về AI đã tạo ra và bán các khoá học về tương tác với AI, giúp người dùng xây dựng cấu trúc tương tác và ra yêu cầu cho AI sao cho đầu ra của sản phẩm thật hiệu quả. Ví dụ như nhiều khoá học này đưa ra những giải thích cơ bản về cách ChatGPT vận hành ra sao và cung cấp các thuật ngữ, công thức có thể copy-paste khi người dùng nói chuyện, tương tác với AI để có những kết quả gần với mong muốn nhất.

Vậy hai lớp của việc tư duy để làm ra nội dung gần như đã được tích hợp vào một bước đó là sử dụng các thuật ngữ, khuôn mẫu hay công thức có sẵn để tương tác và yêu cầu AI làm việc.

Bây giờ, cùng nhìn vào 3 khả năng AI có thể tác động đến con người do tạp chí công nghệ Cognition Today phân tích:

1. Có thể AI sẽ giúp con người trở nên thông minh hơn nếu chúng ta chịu khó học hỏi nó một cách chủ động. Giả sử nếu chỉ có một khoảng cách nhỏ giữa những việc bạn có thể làm được và những việc mới bạn sẽ làm nhưng cần một chút sự giúp đỡ từ bên ngoài, thì bạn chủ động học để tự làm được là phương án tối ưu. Vậy, với một việc mới mà bạn không biết bắt đầu như thế nào thì AI có thể làm mẫu cho bạn. Qua đó, với những hiểu biết của bản thân, bạn có thể học và làm theo cách mà AI đã làm.

2. AI làm chúng ta “dốt” đi vì không cần thực hành những kỹ năng trước đây của mình nữa. Ví dụ, bạn muốn làm công việc là nhà sáng tạo nội dung số, nhưng lại để AI tự làm hết việc để rồi cuối cùng bạn nhận ra mình không còn cả khả năng tự viết một câu văn hoàn chỉnh.

3. AI làm chúng ta thông minh một cách giả tạo. Nó có thể biến thành một “bóng ma” tồn tại bên trong cái vỏ bọc là con người, trong khi chúng ta tình nguyện trở thành những con rối bị nó điều khiển! AI có thể thay thế chúng ta làm công việc của trí thông minh, sự hiểu biết và cả khả năng phân tích mà chúng ta vốn có và tự thực hiện được. Đó là lúc tư duy của chúng ta thực sự phụ thuộc vào nguồn năng lực từ bên ngoài - AI. Chúng ta chỉ phải làm theo sự chỉ dẫn của AI, như những chú khỉ. Khi ấy, con người trở thành một thành phần cộng sinh với AI.

Sự đổ vỡ của các mô hình AI

Trở nên thông minh một cách giả tạo không hẳn là điều xấu. Ở một viễn cảnh đẹp đẽ, AI có thể giúp con người nâng cao kỹ năng hay có những công cụ tự động mới để làm việc nhanh hơn, tốt hơn. Nếu sự thông minh giả tạo chỉ đơn thuần có mục đích phục vụ con người thì có lẽ sẽ không có vấn đề gì lớn. Công việc luôn được hoàn thành để người đi làm được trả lương ổn định, chấm hết. Song, ở một kịch bản xấu, AI biến cách chúng ta làm việc trở nên không còn nhiều ý nghĩa cũng như chất lượng, chỉ làm cho xong. Khi ấy, con người sẽ thực sự trở nên thụ động, lười biếng và không còn chủ động được trong suy nghĩ và thực hành.

Câu hỏi trí thông minh giả tạo trong tương lai có làm hỏng bộ não của chúng ta hay không phụ thuộc vào sự phát triển của AI và các mô hình hoạt động của nó. Nếu nói về các công cụ hỗ trợ giao tiếp bằng AI, như ChatGPT, chúng ta sẽ phải rất quan tâm đến nội dung mà nó tạo ra từ các dữ liệu đã được tập huấn. Trong thực tế, nội dung được tạo bởi các mô hình AI trở nên ngày càng tệ sau khi được tập huấn. Các nhà nghiên cứu lo ngại gọi đây là sự sụp đổ của các mô hình AI.

Khi AI được tập huấn bởi các nội dung do chính nó tạo ra, hay nội dung không được kiểm soát trên internet, thì các kết quả tiếp theo được tạo ra sẽ mang tính “suy thoái”, và tiếp tục bị suy thoái cho đến khi nó trở thành những thứ tầm thường, thậm chí vô nghĩa, không có giá trị, vì nó được tập huấn bởi các dữ liệu ngày càng “nhiễu loạn ý nghĩa”.

Yếu tố con người trong việc tập huấn AI thật ra càng làm quá trình này trở nên tồi tệ. Cụ thể: con người dùng chính AI để kiểm tra chất lượng và nguồn thông tin, vì vậy sẽ không thể xác định chính xác được thông tin là “tốt” hay “xấu”, sau đó lại chấp nhận để thông tin đó được đưa vào hệ thống thông tin công cộng, vì lúc đó con người đã mất vai trò kiểm soát, đánh giá, xác nhận thông tin đó có chính xác hay không.

Việc chỉ tin vào AI một cách mù quáng sẽ khiến con người mất khả năng đánh giá, phân tích và làm trầm trọng thêm sự sụp đổ của mô hình AI.

Đó là cách con người và AI “bồi đắp” lẫn nhau, tạo ra sự xuống cấp từ từ trong các tiêu chuẩn và chất lượng của thông tin và cuộc sống.

Câu hỏi lớn hơn: Chúng ta sẽ đi đến đâu cùng AI?

Hiện nay, hầu hết chúng ta đang sử dụng AI theo cách dễ dãi để hoàn thành công việc nhanh chóng, tạo hiệu suất lớn, hoặc biến nó thành thứ đồ chơi thử nghiệm không mấy bổ ích. AI cũng đang không thực sự giúp chúng ta thúc đẩy đổi mới, sáng tạo một cách tích cực. Trái lại, nó còn đang tự động “làm mới” những sản phẩm, nội dung trước đây thành những thứ khó hiểu, rồi dán vào một cái nhãn sáng tạo.

Con người đã ứng dụng AI quá đột ngột vào mọi mặt của đời sống, vì vậy nó đã bủa vây chúng ta cùng một lời hăm doạ làm “đứt gãy” các giá trị của con người. AI đã không trải qua một bước đệm hay thử nghiệm, chúng ta đã bỏ qua giai đoạn “trăng mật” với AI. Các sản phẩm của AI rất vô hồn và thật lòng mà nói, con người luôn có thể tạo ra những sản phẩm như vậy, nhưng tốt hơn.

Vì vậy, có lẽ con người sẽ không để AI khiến mình trở nên “dốt” đến nỗi tạo ra một chương lịch sử của loài người với những… nội dung khoa học viễn tưởng khó hiểu, không có giá trị được tạo ra bởi AI. Loài người có một bộ não lớn, vốn đã giúp chúng ta xây dựng các mối quan hệ trong xã hội và với môi trường sống, cũng như đưa sự tiến hoá của con người đạt tới đỉnh cao. Cùng với AI, loài người càng có thể khẳng định vị thế “vô đối” của mình. Nếu AI được sử dụng gắn liền và đảm bảo những tiêu chí về đạo đức con người, nó có thể sẽ là một trợ lý đắc lực cho bộ não của chúng ta, cũng như cho môi trường sống và sự phát triển xã hội.