Khơi thông dòng vốn tín dụng xanh

Những bước tiến đáng kể

Hướng tới mục tiêu tăng trưởng xanh, nhiều ngân hàng Việt Nam đã chủ động định vị mình là “người mở đường” cho tài chính bền vững. Trong đó, BIDV nổi bật với vai trò tiên phong: Đã phát hành 5.500 tỉ đồng trái phiếu xanh và bền vững trong giai đoạn 2023-2024, công bố Báo cáo Phát triển bền vững đạt chuẩn quốc tế, đồng thời cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2045. Tính đến cuối năm 2024, BIDV đã tài trợ 2.068 dự án xanh với dư nợ gần 80.870 tỉ đồng, chiếm gần 12% tổng dư nợ tín dụng xanh toàn hệ thống.

Một điểm sáng khác là sản phẩm “tiền gửi xanh” của BIDV. Chỉ sau vài tháng triển khai, sản phẩm này đã huy động được hơn 5.000 tỉ đồng cho thấy sự quan tâm ngày càng lớn từ phía thị trường đối với tài chính bền vững.

Tận dụng thế mạnh trong lĩnh vực nông nghiệp - nông thôn, Agribank tiếp cận tín dụng xanh theo hướng gắn với sản xuất sạch và phát triển nông nghiệp bền vững. Chương trình “Tín dụng ưu đãi Nông nghiệp sạch” của ngân hàng này đã hỗ trợ hơn 40.000 lượt khách hàng. Đến cuối năm 2024, dư nợ tín dụng xanh của Agribank đạt gần 29.000 tỉ đồng, chủ yếu dành cho các dự án năng lượng tái tạo, nông nghiệp xanh và lâm nghiệp bền vững.

Tại Vietcombank, năm 2024, Vietcombank đã phát hành thành công 2.000 tỉ đồng trái phiếu xanh. Theo đó, ngân hàng này đã trở thành ngân hàng đầu tiên tại Việt Nam phát hành trái phiếu xanh tuân thủ quy định pháp luật Việt Nam, đồng thời tuân thủ tự nguyện Nguyên tắc Trái phiếu Xanh của Hiệp hội Thị trường Vốn Quốc tế (ICMA) và được S&P Global (tổ chức độc lập đưa ra Ý kiến bên thứ hai - Second Party Opinion) đánh giá rất cao với xếp hạng Medium Green. Đây là mức cao thứ hai trong thang sáu bậc theo khung đánh giá Shade of Green của S&P Global.

S&P Global đánh giá: “Các khoản tín dụng xanh của Vietcombank góp phần giải quyết những vấn đề môi trường cấp bách nhất mà đất nước đang đối mặt, như khí thải carbon và ô nhiễm”. Điều này khẳng định cam kết của Vietcombank trong nỗ lực tham gia vào chuỗi tài chính xanh toàn cầu.

Bên cạnh các ngân hàng quốc doanh, khối ngân hàng cổ phần tư nhân cũng đang tích cực nhập cuộc với những mô hình tài chính xanh sáng tạo. Tính đến cuối năm 2024, Techcombank ghi nhận dư nợ cho vay xanh đạt khoảng 16.400 tỉ đồng, tập trung vào các lĩnh vực năng lượng tái tạo và giao thông sạch. Đây là ngân hàng tư nhân đầu tiên áp dụng chuẩn quốc tế ICMA trong phát hành trái phiếu xanh.

HDBank tiếp tục duy trì vị thế là một trong những ngân hàng có tốc độ tăng trưởng tín dụng hàng đầu, trong đó các khoản vay xanh - đặc biệt ở lĩnh vực năng lượng tái tạo - ngày càng được chú trọng. Ngân hàng này đang ứng dụng công nghệ nhằm giảm phát thải và phát triển các sản phẩm tín dụng thân thiện với môi trường, thể hiện cam kết vững chắc với xu hướng tài chính bền vững.

Một ví dụ khác là MB - hiện đang xúc tiến kế hoạch phát hành trái phiếu xanh trị giá từ 100 đến 300 triệu USD trên thị trường quốc tế để tăng cường nguồn vốn cho các dự án xanh trong năm 2025.

Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước, đến ngày 31.12.2024, dư nợ tín dụng phục vụ mục tiêu bảo vệ môi trường đã đạt trên 4,28 triệu tỉ đồng, chiếm hơn 27,4% tổng dư nợ toàn nền kinh tế. Tín dụng đối với các lĩnh vực xanh tiếp tục tăng mạnh về số lượng tổ chức tín dụng tham gia, quy mô và tốc độ - cho thấy sự dịch chuyển thực chất của dòng vốn trong hệ thống ngân hàng.

Khó mở rộng tín dụng xanh khi thiếu khung pháp lý và quy chuẩn chung

Dù đã có sự gia tăng đáng kể về quy mô tín dụng hướng tới bảo vệ môi trường, dòng vốn thực sự đáp ứng các tiêu chuẩn tín dụng xanh vẫn chưa đạt được mức tương xứng với kỳ vọng về tăng trưởng xanh. Trao đổi với Lao Động, bà Phùng Thị Bình, Phó Tổng Giám đốc Agribank cho rằng, nguyên nhân không chỉ đến từ phía doanh nghiệp mà còn do các rào cản mang tính hệ thống.

Theo bà Bình, tổng dư nợ qua các chương trình tài chính xanh và tài chính khí hậu trong lĩnh vực nông nghiệp - nông thôn của Agribank tuy tích cực nhưng các con số vẫn khiêm tốn so với quy mô toàn hệ thống và chưa phản ánh đúng tiềm năng thực tế.

Một trong những khó khăn lớn là thiếu khung pháp lý rõ ràng và đồng bộ. “Việt Nam hiện chưa có quy định cụ thể về phân loại xanh, tài chính xanh hay thị trường tín chỉ carbon, khiến việc triển khai tín dụng xanh thiếu nền tảng pháp lý vững chắc”, bà Bình nhận định.

Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp trong nước, chưa đủ sẵn sàng để tiếp cận các tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế. Việc đầu tư vào công nghệ thân thiện với môi trường thường đòi hỏi chi phí cao, thời gian hoàn vốn dài, trong khi áp lực tài chính ngắn hạn khiến họ e ngại vay vốn xanh. Ngay cả các doanh nghiệp lớn cũng có xu hướng ưu tiên các dự án truyền thống với lợi nhuận nhanh hơn là lựa chọn các dự án xanh vốn tiềm ẩn nhiều rủi ro.

“Sự kết hợp giữa thiếu nền tảng pháp lý và khả năng hấp thụ hạn chế của doanh nghiệp đang làm chậm quá trình mở rộng tín dụng xanh trong hệ thống ngân hàng”, bà Bình nhấn mạnh.

Bà Bình cũng cho biết, việc giám sát sử dụng vốn, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp là một thách thức không nhỏ. Việc đảm bảo khách hàng tuân thủ đúng quy trình kỹ thuật đòi hỏi nguồn nhân lực lớn, quy trình kiểm soát hiệu quả và sự phối hợp chặt chẽ từ người vay.

Rào cản từ chính doanh nghiệp khiến vốn xanh chưa lan tỏa

Đồng quan điểm, TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế cho rằng, nguyên nhân sâu xa khiến nhiều doanh nghiệp chưa thể tiếp cận hiệu quả các nguồn vốn tín dụng xanh chính là do phần lớn vẫn đang ở “giai đoạn khởi đầu” của hành trình chuyển đổi.

“Tỉ lệ doanh nghiệp có hiểu biết và hành động cụ thể liên quan đến ESG (môi trường, xã hội, quản trị) hiện vẫn rất thấp. Không ít doanh nghiệp chưa đánh giá đầy đủ các rủi ro cũng như cơ hội mà chuyển đổi xanh mang lại cho chuỗi cung ứng, sản phẩm hay chiến lược kinh doanh”, TS. Lực phân tích.

Ông Lực cũng chỉ ra rằng, khó khăn về nguồn lực, thiếu thông tin và năng lực quản trị là những rào cản lớn khiến chuyển đổi xanh chưa thực sự trở thành một phần trong chiến lược dài hạn của nhiều doanh nghiệp. Khi bản thân doanh nghiệp chưa sẵn sàng, việc tiếp cận vốn tín dụng xanh - vốn đòi hỏi tiêu chuẩn cao, tính minh bạch và định hướng lâu dài - lại càng trở nên xa vời.

Chính vì vậy, dù các tổ chức tín dụng có chủ trương phát triển tín dụng xanh, họ buộc phải tập trung vào nhóm khách hàng lớn - những đơn vị có khả năng đáp ứng các yêu cầu khắt khe. Trong khi đó, các doanh nghiệp vừa và nhỏ lại dễ bị bỏ lại phía sau trong hành trình chuyển đổi.

Chính sách chưa đồng bộ, ngân hàng lúng túng trong triển khai

Theo Vụ Tín dụng các ngành kinh tế - Ngân hàng Nhà nước, hệ thống ngân hàng hiện vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc triển khai tín dụng xanh một cách đồng bộ và hiệu quả. Rào cản lớn nhất nằm ở việc chưa có danh mục phân loại xanh quốc gia cũng như hệ thống tiêu chí đánh giá định tính, định lượng rõ ràng về môi trường. Điều này khiến các tổ chức tín dụng thiếu cơ sở để xác định, phân loại các hoạt động kinh tế xanh và thống kê chính xác nguồn lực tín dụng phục vụ tăng trưởng xanh, bảo vệ môi trường.

Thể chế và chính sách hỗ trợ đầu tư cho tăng trưởng xanh hiện nay vẫn chưa được ban hành đầy đủ. Các cơ chế quan trọng như thị trường trái phiếu xanh, thị trường carbon, hay chính sách ưu đãi về thuế, phí, vốn, kỹ thuật, quy hoạch… cho từng ngành, từng lĩnh vực vẫn chưa hoàn thiện, khiến ngân hàng thiếu công cụ hỗ trợ cần thiết để mở rộng tín dụng xanh.

Vấn đề về nguồn vốn cũng là một nút thắt lớn. Việc huy động nguồn lực quốc tế gặp khó do bất ổn kinh tế - chính trị toàn cầu, lãi suất USD cao và rủi ro tỉ giá. Trong khi đó, nguồn vốn trong nước lại thiếu phù hợp về kỳ hạn - các dự án xanh cần vốn dài hạn nhưng ngân hàng chủ yếu huy động ngắn hạn, tạo ra chênh lệch lớn và rủi ro thanh khoản.

Một yếu tố nữa là nhận thức của doanh nghiệp và nhà đầu tư về tài chính xanh chưa đồng đều. Tâm lý e ngại các sản phẩm tài chính mới, cộng với việc thiếu thông tin, thiếu dữ liệu giám sát về tuân thủ môi trường khiến các tổ chức tín dụng khó đánh giá và kiểm soát rủi ro. Đặc biệt, việc đầu tư vào tín dụng xanh đòi hỏi ngân hàng phải nâng cao năng lực chuyên môn, đầu tư vào hệ thống quản trị rủi ro, công nghệ và đào tạo cán bộ - điều mà không phải ngân hàng nào cũng sẵn sàng triển khai đồng bộ trong điều kiện hiện nay.