Kế hoạch hòa bình Ukraine và vòng xoáy đàm phán mới

Sự xuất hiện bất ngờ của kế hoạch 28 điểm

Những tín hiệu về một sáng kiến mới của Washington nhằm giải quyết khủng hoảng Ukraine xuất hiện trong bối cảnh tâm lý thận trọng bao trùm giới quan sát. Các vòng tiếp xúc kéo dài 2 năm qua, từ Istanbul-2 đến Alaska, đều tạo ra kỳ vọng rồi nhanh chóng rơi vào bế tắc, khiến dư luận hình thành sự hoài nghi cố hữu đối với bất kỳ chuyển động ngoại giao nào, dù tích cực hay tiêu cực.

Tuy nhiên, sự xuất hiện của kế hoạch hòa bình gồm 28 điểm do Tổng thống Donald Trump đề xuất - được đánh giá là chi tiết nhất mà giới ngoại giao Mỹ xây dựng - đã tạo ra cột mốc mới. Kế hoạch này tái khẳng định các nguyên tắc từng xuất hiện trong đàm phán Istanbul 2022 nhưng phù hợp hơn với “thực tế trên thực địa”.

Theo đó, Ukraine phải chấp nhận các giới hạn về năng lực quân sự, quy chế trung lập được ghi vào Hiến pháp, và trên thực tế từ bỏ một số vùng lãnh thổ, bao gồm Donbas. Đổi lại, Kiev nhận được hòa bình và một cơ chế hỗ trợ phục hồi kinh tế, dù các chi tiết vẫn cần xác định rõ. Bên cạnh mục tiêu chấm dứt chiến sự, kế hoạch còn lồng ghép ý tưởng duy trì sự ổn định trong cấu trúc an ninh châu Âu.

Mức độ gắn kết của kế hoạch với đường hướng chính sách Mỹ thời gian qua cho thấy Washington có thể đã xác định một cấu trúc thỏa hiệp tối thiểu với Moscow. Thậm chí, nhiều điểm trong kế hoạch phù hợp tương đối với lập trường từng được Nga nêu ra 3 năm trước, ngoại trừ vấn đề một số khu vực thuộc Zaporizhia và Kherson không do Nga kiểm soát hoàn toàn.

Việc Tổng thống Nga công khai xác nhận tính xác thực của kế hoạch và thể hiện sẵn sàng thảo luận cho thấy các tiếp xúc Nga - Mỹ trước đây không chỉ mang tính thăm dò, mà đã bước vào khung đàm phán thực chất. Dẫu vậy, không thể đồng nhất điều này với triển vọng hòa bình cận kề, bởi sự phản đối từ Kiev và các quốc gia châu Âu tiếp tục là rào cản lớn.

Mặt khác, nhiều nước châu Âu đã tuyên bố sẽ đưa ra đề xuất phản biện và đưa vấn đề vào G20, dù nhóm này không được thiết kế như một cơ chế an ninh. Điều này phản ánh lợi ích không đồng nhất của phương Tây, cũng như nỗ lực của một số nước nhằm bổ sung những điều khoản mà Moscow khó chấp nhận, từ đó kéo dài hoặc vô hiệu hóa tiến trình đàm phán.

Những toan tính của Washington

Ngoài ra, việc kế hoạch hòa bình 28 điểm có phản ánh lập trường của toàn bộ Chính quyền Tổng thống Donald Trump hay chỉ một bộ phận trong đó vẫn là câu hỏi chưa có lời đáp.

Sự nhất quán trong chính sách Mỹ đang chịu thách thức cả từ nội bộ chính quyền lẫn áp lực của đồng minh. Do đó, ngay cả khi tiếp tục theo đuổi kế hoạch, một mức độ “khó dự đoán” trong chính sách của Washington vẫn có khả năng duy trì.

Điều này phần nào đã được thể hiện qua những diễn biến mới khi bản kế hoạch hòa bình của ông Trump đã nhanh chóng được thu hẹp lại xuống còn 19 điểm, với nhiều chi tiết có lợi cho Ukraine hơn, sau các cuộc họp khẩn cấp giữa Mỹ, Nga và Liên minh châu Âu tại Geneva cuối tuần vừa rồi. Ngoài ra, Tổng thống Zelenskyy cũng sẽ lại chuẩn bị đến Mỹ để đàm phán thêm về thỏa thuận này.

Điều này làm dấy lên nhận định rằng việc chính quyền Tổng thống Trump ban đầu đưa ra kế hoạch 28 điểm và quá ưu ái Nga chủ yếu để gây sức ép lên Ukraine và Liên minh châu Âu (EU), buộc họ phải tiếp tục phải ngồi vào bàn đàm phán và Mỹ sẽ tiếp tục có quyền áp đặt các chính sách quan trọng liên quan đến cuộc chiến này, như việc ông Trump từng thành công trong việc buộc các nước NATO phải tăng ngân sách quốc phòng lên 5% GDP, cũng như buộc EU phải trả tiền các gói viện trợ vũ khí của Mỹ cho Ukraine. Chiến lược đe dọa và gây sức ép để đạt được lợi ích vốn đã được ông Trump nhiều lần áp dụng với các bên kể từ khi trở lại nắm quyền vào đầu năm nay.

Rõ ràng, tiến trình hòa bình cho Ukraine không chỉ là chuyện ngồi vào bàn đàm phán, mà là sự kéo co giữa tình hình trên chiến trường, toan tính của các nước lớn, cũng như khả năng thích ứng của Ukraine. Bởi vậy, cũng không loại trừ khả năng rằng kế hoạch Ukraine mà Mỹ vừa đề xuất có nguy cơ trở thành thêm một sáng kiến hòa bình mang tính biểu tượng mà khó thực hiện trong thực tế.