Bài học từ cuộc khủng hoảng chuỗi cung ứng toàn cầu những năm đại dịch Covid-19

Tháng 10/2021 là thời điểm cả thế giới phải hứng chịu trận đại dịch tồi tệ nhất trong một thế kỷ. Thương mại quốc tế đầy rẫy những rối loạn đáng lo ngại, làm tăng thêm khoảng cách giữa các nhà máy của Trung Quốc và các siêu thị của nước Mỹ.

Thời điểm đó, tại cảng đôi Los Angeles và Long Beach, California, Mỹ, hơn 50 con tàu khổng lồ chứng kiến hành trình dự kiến từ vài ngày, kéo dài thêm thành vài tuần, chúng đang chờ đợi đến lượt cập cảng để tháo dỡ hàng hoá.

Với quy mô của các tàu container - chiếc lớn nhất dài gấp hơn bốn lần chiều cao của Tượng Nữ thần Tự do - bất kỳ con tàu nào được thả neo đều cho thấy khối lượng đơn đặt hàng khổng lồ không đến được điểm đến dự kiến. Boong tàu được xếp chồng lên cao với các thùng chứa chất đầy các thành phần của cuộc sống đương đại - từ quần áo và đồ điện tử đến các các sản phẩm khác như sơn và dược phẩm.

Trong số các tàu bị xếp hàng có CSCL Spring, một tàu đang chở 138 container từ Yihai Kerry International, một tập đoàn nông nghiệp lớn của Trung Quốc. Tổng số container này chứa 7,3 triệu pound bột hạt cải – lượng thức ăn chăn nuôi đủ để nuôi 20.000 con bò trong một tuần. 

Sự chậm trễ của con tàu này nói riêng đã làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu thức ăn chăn nuôi ở Mỹ.

Năm chiếc tàu khác đang vận chuyển tổng cộng 13 triệu pound nước đóng chai Fiji. Hơn 17 triệu pound bia Heineken được chứa trên một con tàu khác. Tàu Wan Hai 625 được gắn cờ Singapore chở gần 3 triệu pound nhựa polyethylene terephthalate, nguyên liệu chính để sản xuất vải tổng hợp và chai nhựa dùng để đóng gói nước ngọt – một mặt hàng khác đang bị thiếu hụt. Con tàu tương tự chứa 5,2 triệu pound tấm pin mặt trời và 1,6 triệu pound vật liệu làm hàng rào mắt xích.

Theo một ước tính, các con tàu đang chờ ngoài khơi hai cảng lớn nhất Nam California đã chất đầy hàng hóa trị giá hơn 25 tỷ USD. Và đây là một phần nhỏ trong số hàng hóa bị mắc kẹt do sự cố toàn cầu với quy mô đáng kinh ngạc. Gần 13% đội tàu vận tải container trên thế giới đang rời các cảng từ Trung Quốc tới Bắc Mỹ và châu Âu. Sản phẩm trị giá tới 1 nghìn tỷ USD đã bị kẹt do tình trạng tắc nghẽn… trên biển.

Bản thân các bến cảng cũng bị choáng ngợp bởi dòng container tràn vào, mang theo đủ loại hàng hoá từ xe đạp tập thể dục, phòng ngủ của họ với nội thất văn phòng và nhà bếp của họ với thiết bị nướng bánh. Hầu hết những hàng hóa này được sản xuất ở châu Á.

Trong khi đó, ngành vận tải đường bộ phàn nàn rằng họ không thể thuê đủ tài xế để vận chuyển "cơn sóng thần" sản phẩm này. Các nhà kho chất đầy ắp tới trần nhà và thiếu nhân công. Các tuyến đường sắt - bị bỏ trống sau nhiều năm cắt giảm chi phí của doanh nghiệp - đang oằn mình trước nhu cầu tăng vọt.

Trong nhiều thập kỷ, thế giới dường như bị nén lại, các lục địa được kết nối bằng tàu container, đường truyền Internet và niềm tin mãnh liệt vào toàn cầu hóa. Bây giờ, trái đất dường như đang rộng hơn.

Ở trung tâm của đoàn tàu mắc kẹt ngoài khơi Long Beach là Maersk Emden, một con tàu container treo cờ Đan Mạch dài 1.200 feet và rộng 158 feet. Từ cảng Ninh Ba của Trung Quốc, con tàu này chở khoảng 12.000 container.

Hagan Walker chỉ có một thùng hàng trên tàu Maersk Emden - một container 40 feet được ghi trong bản kê khai vận chuyển là MSMU8771295. Nhưng chiếc container đó lại giữ vị trí quan trọng nhất trong lịch sử khởi nghiệp ngắn ngủi của anh ấy.

Công ty của Walker có tên là Glo, đặt trụ sở tại một thị trấn nhỏ ở Mississippi. Doanh nghiệp này tạo ra những khối lập phương bằng nhựa mới lạ có thể phát sáng khi thả vào nước. Gần đây Walker đã đạt được một thỏa thuận đột phá - một hợp đồng sản xuất đồ chơi nhà tắm cho Sesame Street. Anh đã lên kế hoạch ra mắt chúng trong kỳ nghỉ lễ quan trọng sắp tới, vốn chỉ còn hai tháng nữa là tới.

Giống như hàng triệu công ty, hoạt động của Walker phụ thuộc vào hai yếu tố quan trọng: Các nhà máy ở Trung Quốc để sản xuất sản phẩm và những con tàu container khổng lồ để chở thành phẩm đến bờ biển Mỹ. Trong nhiều thập kỷ, đây đã chứng tỏ là một cách kinh doanh rẻ tiền và đáng tin cậy, phương tiện mà các thương hiệu lớn cũng như các công ty nhỏ đều cho là thích hợp đã giúp nền kinh tế lớn nhất thế giới có đủ mọi thứ từ chất tẩy rửa lò nướng đến các linh kiện máy bay.

Nhưng phương pháp đó đang gặp thách thức, và Walker thấy mình đang phải đối mặt với tình trạng ùn tắc giao thông ngoài khơi bờ biển Nam California. Hiện tại, những búp bê đồ chơi Elmo của Walker vẫn đang trôi nổi trên mặt nước, là nạn nhân của cuộc gián đoạn chuỗi cung ứng lớn chưa từng có.

Vào thời điểm tàu Maersk Emden xếp hàng ngoài khơi Long Beach chở hàng của Walker, người dân từ Châu Âu đến Châu Phi đến Bắc và Nam Mỹ đã phải chịu đựng tình trạng khan hiếm các thiết bị bảo hộ cá nhân như khẩu trang và áo choàng y tế. Điều này đã buộc các nhân viên y tế tuyến đầu phải chăm sóc những bệnh nhân mắc Covid-19 mà không được bảo vệ đầy đủ.

Thời điểm đó, toàn xã hội đã phải chứng kiến sự biến mất của giấy vệ sinh khỏi các kệ hàng trong bối cảnh hoảng loạn tích trữ. Các sản phẩm vệ sinh phụ nữ ngày càng khó tìm, cùng với các loại thuốc như kháng sinh và thậm chí cả aspirin. Các quầy trưng bày thịt ở siêu thị trống rỗng.

Các nhà máy sản xuất chip máy tính ở châu Á không thể bắt kịp với sự gia tăng đáng kể về nhu cầu, một tình trạng khẩn cấp trong thời đại mà chip đã trở thành bộ não cho mọi loại thiết bị. Các nhà máy ô tô từ Nhật Bản, Mỹ đến Brazil đều ngừng sản xuất vì thiếu chip. Các đại lý ô tô ở Mỹ thường nắm giữ số lượng xe họ bán được trong một tháng nhiều gấp hai đến ba lần. Vào cuối năm 2021, hàng tồn kho của họ đã giảm xuống mức thấp kỷ lục - chưa đến một nửa số lượng bán ra. Và khi ô tô mới trở nên khan hiếm, giá xe cũ bùng nổ.

Các nhà sản xuất thiết bị y tế đã tìm mọi cách để khiến các công ty chip phải ưu tiên đơn đặt hàng của họ hơn đơn đặt hàng từ các công ty điện thoại thông minh như Apple và Google. Tuy nhiên, tất cả mọi nỗ lực đều vô nghĩa. Các công ty điện tử lớn bắt đầu ngấm ngầm mua đồ chơi cũ và máy chơi game video, tháo dỡ các phụ kiện PlayStation và Barbie cổ để lấy chip bên trong.

Đối với những người tiêu dùng trước đây chưa bao giờ có lý do để suy ngẫm về sự phức tạp của chuỗi cung ứng toàn cầu, tất cả những điều này đều gây bối rối. Sự thiếu hụt hàng hóa truyền tải một lời khẳng định sâu sắc rằng bản thân cuộc sống đương đại đã trở nên hỗn loạn, phơi bày một sự thật đen tối và đáng lo ngại: Không ai có thể kiểm soát được.

Đến đầu năm 2023, sự gián đoạn tồi tệ nhất trong những năm đại dịch đã lắng xuống. Tình trạng ùn tắc giao thông trên biển gần như đã biến mất, giá cước vận chuyển giảm mạnh và tình trạng thiếu sản phẩm đã giảm bớt. Tuy nhiên, những mối nguy hiểm cơ bản vẫn còn đó, chờ đợi một sự xáo trộn không thể tránh khỏi trong tương lai.

Nền kinh tế toàn cầu đã bước vào một kỷ nguyên mới với nhiều biến động kéo dài. Khi biến đổi khí hậu làm thay đổi lĩnh vực tự nhiên, chuỗi cung ứng toàn cầu sẽ phải tuân theo các quy định mới và liên tục đánh giá lại các rủi ro. Xung đột Nga vào Ukraine đã làm tăng nguy cơ với thương mại quốc tế. Trung Quốc và Mỹ dường như đang bị mắc kẹt trong một cuộc chiến tranh lạnh mà hậu quả đã đang diễn ra trên toàn cầu, định hình lại các liên minh, hiệp định thương mại và những hiểu biết cơ bản về bản chất của sự can dự quốc tế.

Để đối phó với thách thức của sự xáo trộn tiếp theo mà có thể chắc chắn rằng đang đến, chúng ta cần phải tìm hiểu xem làm thế nào chúng ta đến được đây. Chúng ta cần hiểu làm thế nào mà chuỗi cung ứng lại trở nên phức tạp, mở rộng và tập trung vào một quốc gia như vậy. Và chúng ta phải cấu hình lại chuỗi cung ứng để bảo vệ xã hội thông qua khả năng phục hồi cao hơn.

Quá trình toàn cầu hóa mà chúng ta đã quen thuộc được thúc đẩy bởi một hình thức hiệu quả đặc biệt, một khái niệm được gọi là (Just in Time) Đúng lúc, hay sản xuất tinh gọn.

Nhưng sự thiếu hụt do đại dịch đã khiến một số công ty phải điều chỉnh lại, tăng lượng hàng tồn kho khi họ chuyển từ "Just in Time" sang "Just in Case".

Khi xung đột Mỹ-Trung xảy ra, các công ty đa quốc gia đã chuyển một số nhà máy sản xuất sang các nước khác như Việt Nam. Các doanh nghiệp Mỹ đang thành lập các nhà máy ở Mexico và Trung Mỹ để duy trì hoạt động sản xuất chi phí thấp mà không phải đối mặt với những biến động thất thường của Thái Bình Dương. Và một số công ty đang thực hiện cái gọi là chuyển hoạt động sản xuất về nước, đưa hoạt động sản xuất của nhà máy quay trở lại Mỹ.

Theo: NYTimes