Xu hướng cho vay trực tuyến trong kỷ nguyên số: Cơ hội cho ngân hàng thương mại Việt Nam

Báo Lao Động xin giới thiệu tham luận của PGS.TS Đặng Ngọc Đức - Viện trưởng Viện Công nghệ Tài chính, Trường Đại học Đại Nam tại Hội thảo Thanh toán xuyên biên giới và vay trực tuyến - tiện ích số cho kinh doanh, tiêu dùng do Báo Lao Động phối hợp với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tổ chức.

Ưu thế của cho vay trực tuyến

Cho vay trực tuyến là sản phẩm hay kết quả của việc số hóa quy trình cho vay truyền thống của các NHTM. Nhờ ứng dụng các công nghệ như định danh khách hàng điện tử (eKYC), ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong xếp hạng tín dụng, phân tích dữ liệu lớn (Big Data), hợp đồng điện tử… cho vay trực tuyến hoàn toàn tự động hóa các công đoạn của quá trình thẩm định tín dụng, phê duyệt và giải ngân, qua đó có thể tiết kiệm thời gian xử lý hồ sơ vay vốn, giảm chi phí vận hành và mở rộng khả năng tiếp cận cho khách hàng vay vốn.

Cho vay trực tuyến trong thời đại hiện nay có rất nhiều ưu thế. Thứ nhất, cho vay trực tuyến giúp các NHTM mở rộng thị phần tín dụng bán lẻ. Cho vay trực tuyến cho phép các NHTM tiếp cận nhóm khách hàng cá nhân, các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, chính là một thị trường rất tiềm năng và quy mô rất lớn trong nền kinh tế của mọi quốc gia. Cho vay trực tuyến cho phép các NHTM tiếp cận các đối tượng khách hàng mới, đặc biệt là thế hệ trẻ, những người ưa thích sử dụng công nghệ cao và các cá nhân chưa từng sử dụng dịch vụ ngân hàng truyền thống. Cho vay trực tuyến giúp loại bỏ rào cản địa lý và thủ tục hành chính, đặc biệt hữu ích với nhóm khách hàng chưa từng có lịch sử tín dụng hoặc sống ở vùng sâu vùng xa.

Thứ hai, tối ưu hóa chi phí vận hành và nâng cao hiệu quả cho vay của các NHTM. Các NHTM sử dụng hệ thống khởi tạo khoản vay tự động (RLOS), cho phép xử lý hồ sơ trong một khoảng thời gian rất ngắn, thậm chí chỉ vài phút. Điều này không chỉ nâng cao trải nghiệm khách hàng mà còn giảm chi phí vận hành, nhân sự và hồ sơ giấy tờ.

Thứ ba, trên cơ sở khai thác dữ liệu lớn (DA), sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo (AI) và Internet vạn vật (IoT) đã giúp cho việc quản trị rủi ro của các NHTM trở nên hiệu quả hơn. Cho vay trực tuyến về bản chất là số hóa quy trình cho vay nhưng cũng chính là thay đổi phương thức đo lường và đánh giá rủi ro tín dụng. Thay vì dựa vào hồ sơ giấy tờ và những “dữ liệu quá khứ”, cho vay trực tuyến với sự hỗ trợ của công nghệ mới, các NHTM không chỉ có thể phân tích hành vi tiêu dùng, lịch sử giao dịch, dữ liệu mạng xã hội để đánh giá khả năng trả nợ theo thời gian thực mà còn có thể dự đoán mức độ rủi ro tiềm tàng của mỗi khách hàng, cho phép cá nhân hóa các món vay với những điều kiện và phương pháp quản lý rủi ro phù hợp nhất.

Thứ tư, cho vay trực tuyến đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc thúc đẩy chiến lược tài chính toàn diện của các quốc gia, đặc biệt là tại những nước đang phát triển. Cho vay trực tuyến góp phần thúc đẩy tài chính toàn diện – một mục tiêu quan trọng trong phát triển kinh tế bền vững của hầu hết mọi quốc gia.

Thứ năm, cho vay trực tuyến sẽ góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm cá nhân và tinh thần cộng đồng của người dân cũng như các doanh nghiệp.

Thực trạng phát triển cho vay trực tuyến tại Việt Nam

Thời gian qua, đặc biệt là trong khoảng 10 năm qua, cho vay trực tuyến đã trở thành một trong những phân khúc phát triển nhanh nhất trong ngành tài chính toàn cầu. Theo báo cáo phân tích và dự báo trên phạm vi toàn cầu giai đoạn 2019-2029 của Mordor Intelligence (2024), quy mô thị trường cho vay kỹ thuật số (bao gồm cho vay trực tuyến của các NHTM và P2P lending) toàn cầu dự kiến đạt 889,99 tỉ USD vào năm 2029, tăng từ 507,27 tỉ USD năm 2024, với tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm (CAGR) là 11,9%. Thống nhất với báo cáo trên của Mordor Intelligence, các báo cáo của McKinsey (2024) và Ernst & Young (2023) cũng cho thấy trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ ở hầu khắp các quốc gia, người tiêu dùng ngày càng kỳ vọng vào trải nghiệm số hóa, trong khi các NHTM cần thiết phải tiến hành tái cấu trúc mô hình vận hành để cạnh tranh với các công ty công nghệ tài chính (Fintech). Theo đó, các NHTM đã tăng cường sử dụng dữ liệu và trí tuệ nhân tạo để cá nhân hóa dịch vụ tài chính nói chung, bao gồm cho vay trực tuyến.

Với định hướng tăng cường cho vay trên nền tảng trực tuyến của Ngân hàng Nhà nước, có thể kỳ vọng rằng loại hình cho vay này sẽ tiếp tục được mở rộng, đặc biệt trong lĩnh vực vay tiêu dùng, cho vay SMEs và MSMEs, đặc biệt là cho vay không tài sản đảm bảo. Xu hướng cho vay trực tuyến không chỉ là cơ hội, mà còn là giải pháp mang tính chiến lược của các NHTM để tiếp cận và chiếm lĩnh phân khúc thị trường có quy mô và tiềm năng lớn nhất của nền kinh tế Việt Nam trong kỷ nguyên tài chính số.

Cơ sở pháp lý cho vay trực tuyến của các ngân hàng thương mại Việt Nam đang từng bước được hoàn thiện, tạo nền tảng vững chắc cho việc triển khai rộng rãi hình thức cấp tín dụng trên môi trường số. Có thể nêu ra 2 văn bản pháp lý quan trọng nhất là Thông tư 06/2023/TT-NHNN do Ngân hàng Nhà nước ban hành, sửa đổi và bổ sung Thông tư 39/2016/TT-NHNN, trong đó lần đầu tiên quy định cụ thể về hoạt động cho vay bằng phương thức điện tử. Thứ hai, Quyết định 810/QĐ-NHNN về chuyển đổi số ngành ngân hàng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 cũng đóng vai trò định hướng chiến lược, đặt mục tiêu đến năm 2025 có ít nhất 50% khoản vay nhỏ lẻ được thực hiện trên môi trường số. Việc hoàn thiện hành lang pháp lý này giúp các NHTM yên tâm triển khai các sản phẩm tín dụng số, đồng thời đảm bảo tính minh bạch, an toàn và hiệu quả trong hoạt động cấp tín dụng.

Có thể thấy đây là những cơ sở pháp lý quan trọng, tạo hành lang cho các NHTM triển khai quy trình cho vay số hóa hoàn toàn, bao gồm eKYC, hợp đồng điện tử, và giải ngân online… cho phép tổ chức tín dụng thực hiện cho vay trực tuyến mà không cần gặp mặt trực tiếp khách hàng. Hợp đồng vay có thể được ký kết bằng phương tiện điện tử, sử dụng chữ ký số, chữ ký điện tử. Quy trình cho vay bao gồm: eKYC, xét duyệt hồ sơ tự động, giải ngân qua tài khoản số. Mở rộng phạm vi cho vay phục vụ nhu cầu đời sống như mua nhà, cải tạo nhà, chuyển nhượng đất.

Báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2024) cho thấy tính đến tháng 3.2024, các tổ chức tín dụng triển khai cho vay trực tuyến, với thời gian xét duyệt chỉ từ 1–3 ngày, trong đó một số sản phẩm tiêu biểu được các NHTM cung cấp. Việt Nam giai đoạn 2021–2025 cho thấy các NHTM đã thực hiện số hóa quy trình đã triển khai các sản phẩm vay tín chấp, thấu chi online, vay cầm cố sổ tiết kiệm… với quy trình hoàn toàn trực tuyến. Nhu cầu vay trực tuyến ngày càng tăng cao, do người dân ngày càng quen với giao dịch số, đặc biệt là nhóm khách hàng trẻ, doanh nghiệp nhỏ và người lao động tự do.

Đến năm 2025, cho vay trực tuyến đã trở thành một phần không thể thiếu trong hệ sinh thái tài chính số của các NHTM. Nhiều ngân hàng ghi nhận tỉ lệ tăng trưởng dư nợ từ kênh số vượt xa kỳ vọng, đồng thời mở rộng phạm vi phục vụ đến các khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa – nơi trước đây khó tiếp cận dịch vụ tài chính truyền thống. Việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và học máy (Machine Learning) vào quy trình xét duyệt tín dụng giúp giảm thiểu rủi ro, tăng tốc độ xử lý hồ sơ và nâng cao trải nghiệm khách hàng. Có thể nói, giai đoạn 2021–2025 là thời kỳ bản lề, đặt nền móng cho một thị trường tín dụng số phát triển mạnh mẽ, minh bạch và toàn diện hơn trong những năm tới.

Theo Báo cáo của Ngân hàng Nhà nước đến cuối năm 2024, mới chỉ có dưới 20 tổ chức tín dụng triển khai cho vay trực tuyến, trong đó Ngân hàng TMCP Tiên Phong (TPBank), Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank), Ngân hàng TMCP Quân Đội (MB), Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) và Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam (VietinBank) là những đơn vị tiên phong. Cho vay trực tuyến tăng trưởng mạnh mẽ nhờ chuyển đổi số ngành ngân hàng cho vay trực tuyến đã trở thành một trong những điểm sáng của quá trình số hóa ngành tài chính – ngân hàng tại Việt Nam và các hình thức triển khai cho vay trực tuyến ngày càng được đa dạng khi so sánh với các mô hình cho vay trực tuyến tại Việt Nam..

Còn nhiều thách thức và khó khăn

Phân tích thực trạng cho vay trực tuyến của các NHTM Việt Nam cho thấy mặc dù đã được xác định là một xu hướng tất yếu, có tốc độ phát triển nhanh trong giai đoạn 2021-2025 và tiềm năng/dư địa phát triển còn nhiều, song cho vay trực tuyến của các NHTM Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn thách thức, cần được nhận diện như sau:

Thứ nhất, thách thức pháp lý và yêu cầu kiểm soát rủi ro. Thông tư 06/2023/TT-NHNN được coi là một dấu mốc quan trọng về pháp lý, nhưng nhiều quy định liên quan đến hợp đồng điện tử, xử lý tranh chấp, bảo vệ dữ liệu cá nhân và xác thực khách hàng vẫn chưa được ban hành đầy đủ, do vậy việc xác định trách nhiệm pháp lý khi xảy ra tranh chấp còn mơ hồ.

Thứ hai, thiếu dữ liệu và công nghệ ứng dụng phân tích hành vi của khách hàng, nguy cơ rủi ro tín dụng và gian lận cao. Một trong những ưu thế của cho vay trực tuyến là có thể phục vụ nhóm khách hàng không đáp ứng tiêu chuẩn cho vay thông thường cả về tài sản bảo đảm và lịch sử tín dụng. Trong khi hệ thống chấm điểm tín dụng của nhiều NHTM vẫn chỉ dựa vào dữ liệu truyền thống, chưa khai thác hiệu quả dữ liệu phi tài chính như hành vi tiêu dùng, mạng xã hội hay dữ liệu viễn thông. Điều này làm giảm độ chính xác trong xét duyệt hồ sơ trực tuyến.

Thứ ba, nhận thức và những hạn chế về sự tin tưởng từ phía khách hàng. Tại Việt Nam, ngoài những khách hàng chưa có ý thức tốt thì nhiều khách hàng lại rất do dự/lo ngại về tính pháp lý của hợp đồng điện tử, độ bảo mật thông tin cá nhân và khả năng hỗ trợ khi xảy ra tranh chấp, bởi lẽ như đã đề cập trên đây, hiện nay vẫn chưa có quy định chi tiết về hợp đồng điện tử, chữ ký số, lưu trữ dữ liệu vay online.

Thứ tư, áp lực cạnh tranh từ các công ty Fintech và các tổ chức tài chính phi ngân hàng. Cùng cung cấp dịch vụ cho vay trực tuyến, thanh toán điện tử và tài chính nhúng, các công ty Fintech Việt Nam như MoMo, Tima, hoặc các nền tảng P2P Lending đang phát triển mạnh mẽ, cung cấp sản phẩm vay nhanh, linh hoạt, không cần tài sản đảm bảo. Điều này tạo ra áp lực lớn cho các NHTM vốn có quy trình kiểm soát rủi ro chặt chẽ và yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt đối với các quy định của Ngân hàng Nhà nước.

Hoàn thiện pháp lý và tăng cường đầu tư ứng dụng công nghệ

Để thúc đẩy sự phát triển bền vững, hiệu quả và an toàn của loại hình cho vay trực tuyến, các NHTM Việt Nam cần có những giải pháp đồng bộ giữa công nghệ - kỹ thuật và tài chính. Căn cứ vào những khó khăn thách thức đã trình bày trên đây, 5 khuyến nghị trọng tâm có thể được các cơ quan quản lý và các NHTM nghiên cứu thực hiện nhằm tháo gỡ các rào cản hiện hữu và tạo điều kiện phát triển cho vay trực tuyến của các NHTM Việt Nam trog thời gian tới như sau:

Thứ nhất, hoàn thiện hành lang pháp lý và thúc đẩy cơ chế thử nghiệm có kiểm soát: Bổ sung các quy định liên quan đến hợp đồng điện tử, xác thực khách hàng, lưu trữ dữ liệu, xử lý tranh chấp và bảo vệ thông tin cá nhân. Việc ban hành khung pháp lý riêng cho mô hình P2P Lending cũng là bước đi cần thiết để tạo điều kiện cho các NHTM mở rộng sang hình thức cấp tín dụng mới. Mặc dù đã cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) theo Nghị định 94/2025 nhưng cần có hướng dẫn chi tiết và cơ chế giám sát chặt chẽ đồng thời thúc đẩy các NHTM tham gia thử nghiệm các mô hình cho vay số mới, từ đó đánh giá rủi ro và hiệu quả trước khi triển khai đại trà.

Thứ hai, tăng cường đầu tư và ứng dụng công nghệ số trong toàn bộ quy trình cho vay: Các NHTM cần nâng cấp hệ thống core banking, tích hợp AI, Big Data, Machine Learning, Blockchain, AI và IoT để tự động hóa quy trình xét duyệt, quản lý rủi ro và cá nhân hóa sản phẩm vay.

Thứ ba, chủ động và tích cực hợp tác chiến lược với Fintech uy tín: các NHTM tăng cường liên kết với các công ty công nghệ để tận dụng nền tảng, thuật toán và dữ liệu nhằm tối ưu hóa quy trình cho vay. Việc kết nối đa chiều sẽ giúp ngân hàng mở rộng thị trường và cải thiện hiệu quả vận hành. Trên cơ sở đó, phát triển hệ sinh thái tài chính số nhằm tích hợp cho vay trực tuyến với các dịch vụ khác như thanh toán, bảo hiểm, đầu tư để tạo ra trải nghiệm liền mạch (trọn gói) cho khách hàng. Điều này giúp tăng tỷ lệ giữ chân và mở rộng giá trị giao dịch với khách hàng của NHTM và nền tảng khách hàng của Fintech để tăng thị phần trên cơ sở hợp tác rõ ràng về bảo mật, về xác thực và về chia sẻ dữ liệu.

Thứ tư, tăng cường hoạt động truyền thông, nâng cao nhận thức của các đối tượng khách hàng.

Thứ năm, đào tạo và đào tạo lại để phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển cho vay trực tuyến. Các NHTM cần chú trọng nâng cao năng lực chuyên môn, tư duy số và kỹ năng vận hành hệ thống tín dụng trực tuyến cho đội ngũ cán bộ ngân hàng, từ cấp quản lý đến nhân viên nghiệp vụ. Đồng thời, hình thành lực lượng nhân sự có khả năng phối hợp liên ngành giữa tài chính, công nghệ và quản trị rủi ro trên cơ sở đào tạo và đào tạo lại nguồn nhân lực.

Cho vay trực tuyến là một bước tiến quan trọng trong quá trình số hóa tài chính, mang lại nhiều lợi ích về tiết kiệm thời gian, chi phí và nhất là tăng khả năng tiếp cận tài chính.

Tuy nhiên, để hình thức này thực sự phát huy hiệu quả và bền vững, cần có sự điều chỉnh đồng bộ về pháp lý và quản lý của nhà nước, chiến lược đầu tư cơ sở hạ tầng và ứng công nghệ trong hoạt động cho vay của các NHTM. Hơn nữa, việc phát triển cho vay trực tuyến không thể chỉ dựa vào công nghệ, mà phải đặt trong một hệ sinh thái tài chính số an toàn, minh bạch và có trách nhiệm.

Vì vậy, phát triển cho vay trực tuyến cần phải được tiến hành với sự kiểm soát chặt chẽ về bảo mật dữ liệu cá nhân và minh bạch hóa quy trình xét duyệt tín dụng trên cơ sở ứng dụng công nghệ một cách có trách nhiệm, tránh thiên vị vô thức và đảm bảo công bằng trong tiếp cận vốn.

Cuối cùng, sự hình thành và phát triển đội ngũ nhân sự có năng lực triển khai và vận hành hệ thống cho vay trực tuyến một cách hiệu quả, an toàn và sáng tạo vẫn là nhân tố quyết định, khong chỉ giảm thiểu rủi ro vận hành, gian lận và sai sót trong quy trình cấp tín dụng số mà còn tăng nhanh tốc độ triển khai sản phẩm mới, cải thiện trải nghiệm khách hàng và nâng cao năng lực cạnh tranh của các NHTM trong kỷ nguyên số.