Sóng thần khổng lồ sau động đất mạnh bất ngờ lọt ống kính vệ tinh

Trận động đất mạnh 8,8 độ richter tại khu vực Kuril-Kamchatka (Nga) ngày 29.7.2025 đã kích hoạt sóng thần trải khắp Thái Bình Dương, đồng thời mang đến cơ hội quan sát thiên nhiên hiếm có.

Vệ tinh SWOT của NASA và Cơ quan Vũ trụ Pháp CNES lần đầu tiên chụp được hình ảnh độ phân giải cao về sóng thần khổng lồ ở vùng biển rộng lớn.

Thay vì một đỉnh sóng gọn gàng, bức ảnh vệ tinh cho thấy một mô hình năng lượng đan xen phức tạp, trải dài hàng trăm kilomet. Đây là chi tiết mà các thiết bị truyền thống hiếm khi ghi nhận và cho thấy các mô hình dự báo sóng thần hiện nay, vốn cho rằng các sóng lớn vượt đại dương là “không phân tán”, cần được xem xét lại.

Trước SWOT, hệ thống phao DART là công cụ quan sát đại dương mở tốt nhất. Chúng cực nhạy nhưng rải rác, chỉ cung cấp dữ liệu tại một điểm duy nhất.

Vệ tinh SWOT có thể quét dải biển rộng 120km, cho phép các nhà khoa học nhìn thấy hình thái sóng thần biến đổi theo không gian lẫn thời gian.

“Dữ liệu từ SWOT giống như một cặp kính mới giúp chúng tôi quan sát sóng thần toàn diện, thay vì chỉ nhìn từng điểm riêng lẻ” - Angel Ruiz-Angulo, tác giả chính của nghiên cứu, chia sẻ.

Trước trận động đất, nhóm nghiên cứu chỉ phân tích dữ liệu SWOT về các xoáy nước nhỏ. Họ không ngờ vệ tinh đã vô tình ghi lại một sóng thần khổng lồ.

Dữ liệu này cũng đặt ra thách thức cho lý thuyết các sóng lớn không đi như một gói “không phân tán” mà năng lượng lan tỏa và biến dạng khi di chuyển. Khi chạy mô hình số có tính đến phân tán, kết quả khớp với dữ liệu vệ tinh tốt hơn.

Điều này quan trọng vì năng lượng phân tán có thể ảnh hưởng cách sóng chính và các sóng theo sau tác động lên bờ.

Ruiz-Angulo lưu ý rằng các mô hình hiện nay bỏ qua phần năng lượng “thừa” này, có thể làm sai lệch dự báo về thời điểm và sức mạnh sóng thần khi vào đất liền.

Kết hợp dữ liệu SWOT với phao DART và số liệu địa chấn, các nhà khoa học phát hiện vết đứt gãy động đất dài khoảng 400km, lớn hơn nhiều so với ước tính ban đầu 300km. Thông tin này giúp tinh chỉnh dự báo sóng thần và nâng cao độ chính xác cho cảnh báo sớm.

Khu vực Kuril-Kamchatka có lịch sử tạo sóng thần đại dương, và các sự kiện trước đây đã thúc đẩy xây dựng hệ thống cảnh báo Thái Bình Dương.

SWOT mang đến một loại bằng chứng mới: Quan sát trực tiếp từ không gian về cấu trúc sóng giữa đại dương, giúp cải thiện mô hình dự báo thời gian thực.

Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh ba điểm then chốt: Dữ liệu vệ tinh cho thấy cấu trúc nội tại của sóng thần; năng lượng phân tán có thể thay đổi lực tác động lên bờ; và việc kết hợp vệ tinh, phao DART, địa chấn và quan trắc địa hình giúp tái tạo trung thực nguồn gốc sóng thần.

Trong khi sóng thần luôn là thách thức với các nhà dự báo, dữ liệu SWOT mở ra cơ hội cải thiện mô hình và nâng cao khả năng cảnh báo sớm. Những con sóng không bao giờ đơn giản, nhưng nhờ công nghệ mới, dự báo sẽ ngày càng chính xác hơn.