Lũ tháng 5, nước mắt người nông dân và sự bức thiết của phát triển xanh

Sáng 25/5, nhiệt độ Hà Nội giảm còn 20,6°C. Dữ liệu khí tượng cho thấy, trong vòng 17 năm qua, chưa từng có năm nào Hà Nội lạnh sâu đến vậy vào cuối tháng 5.

Không chỉ Hà Nội, những ngày cuối tháng 5/2025, nhiều tỉnh thành khác ở miền Bắc nhiệt độ cũng giảm thấp. Theo Đài Khí tượng Thủy văn Lào Cai, lúc 7h sáng 26/5, nhiệt độ Sa Pa chỉ còn 12,4 độ C, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 20–25 độ C vào mùa hè. Trời rét hại giữa mùa hè đã là chuyện có thật.

Cũng chính những ngày cuối tháng 5 vừa qua, mưa lũ kỷ lục đã xảy đến tại Hà Tĩnh, vùng đất rất nhiều thập kỷ qua đặc trưng với nắng nóng gay gắt, khô hạn và ít mưa trong tháng 5. Cụ thể, theo số liệu của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn Quốc gia, từ tối 24/5 đến sáng 25/5, tại xã Kỳ Giang, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh có mưa tới 601,4mm. Tại Hương Khê có mưa 155,4 mm, vượt kỷ lục mưa lớn cách đây 44 năm (137,2 mm vào ngày 4/5/1981). Lượng mưa trong vòng một giờ tại khu vực xã Kỳ Hoa, huyện Kỳ Anh lên tới 172,8mm, là lượng mưa lớn nhất trong lịch sử quan trắc tại địa phương, vượt qua cả các đợt mưa bão dữ dội nhất. Ngập lụt diện rộng cũng ghi nhận tại nhiều huyện, thị xã, thành phố của Hà Tĩnh. Nhiều khu vực ở huyện Thạch Hà, Cẩm Xuyên, Kỳ Anh... xảy ra lũ lụt, lũ quét, nhấn chìm ruộng lúa, hoa màu xuống biển nước.

“Tôi chờ lúa chín vàng đồng để thu hoạch nhưng giờ thì trắng nước lũ rồi. Vụ này gia đình tôi mất trắng rồi”, một người nông dân ở Hương Khê nghẹn ngào thốt lên. “Chưa bao giờ dân mình mất mùa... ngay trong nhà”, đó là câu nói nghẹn ngào của ông Võ Tá Ới ở xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên khi hơn 1 tấn lúa vừa thu hoạch chưa kịp đưa lên gác bếp thì bị nước lũ “nuốt chửng” trong đêm mưa lớn.

Mất lúa là mất Tết, mất vốn liếng, người nông dân nơi xứ nghèo Hà Tĩnh chỉ còn biết khóc ròng, bất lực đau đớn, xót xa trước sự dị thường của thiên tai, trắng đêm chạy lũ mà vẫn trở tay không kịp. Sinh ra ở vùng rốn của mưa bão lũ, đã quá quen với việc đối phó với thiên tai nhưng chạy lũ giữa mùa hè là điều bao nhiêu năm nay những người nông dân Hà Tĩnh chưa từng trải qua. “Mấy chục năm sống ở đây, chưa bao giờ tôi thấy lũ về vào tháng 4 âm lịch như năm nay” - một người dân địa phương thốt lên.

Điều đáng quan ngại hơn là theo dự báo của các chuyên gia, năm 2025 sẽ là năm xuất hiện nhiều hình thái thời tiết cực đoan, bất thường hơn nữa. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết: Theo dự báo của cơ quan khí tượng thủy văn nước ta, thiên tai năm nay không đến mức quá khốc liệt, nhưng diễn biến thời tiết bất thường rất dễ xảy ra. Ngay đầu mùa mưa chúng ta đã chứng kiến trận mưa 200mm trong vòng gần ba giờ đồng hồ tại Thành phố Hồ Chí Minh và mới nhất là ở Tuyên Quang, Bắc Kạn. Các trận mưa 100mm trong vòng một giờ (còn gọi là mưa “cực đoan”) sẽ diễn ra khá phổ biến. Đây là vấn đề rất quan ngại của hình thái thời tiết năm nay.

Các chuyên gia khí tượng nhận định, năm 2025 sẽ có sự gia tăng đáng kể các hiện tượng thời tiết cực đoan dưới tác động của biến đổi khí hậu. Nhiệt độ toàn cầu được dự báo sẽ tiếp tục tăng cao, đặc biệt chịu ảnh hưởng của hiện tượng ENSO trung tính. Sự biến đổi này không chỉ tác động đến nhiệt độ không khí mà còn làm gia tăng nguy cơ xuất hiện các thiên tai cực đoan như nắng nóng gay gắt, bão mạnh và lũ lụt.

Chính trong những lúc phải hứng chịu những hình thái thời tiết cực đoan, dữ dội như thế này, nhiều người trong chúng ta mới nhớ về cái gọi là biến đổi khí hậu - “nhân vật” từ lâu đã được chỉ mặt đặt tên đích danh là thủ phạm hàng đầu gây nên sự gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan như lũ lụt, hạn hán và nắng nóng.

Đơn cử tại tọa đàm “Thích ứng với thiên tai ngày càng dị thường, khốc liệt” tháng 10/2024, ông Hoàng Đức Cường, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Khí tượng thủy văn đã nhấn mạnh, dưới tác động của biến đổi khí hậu thì các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, mưa, rét hại, nắng nóng, khô hạn còn gia tăng về tần suất, cường độ của những sự cố tàn khốc này chính là hậu quả của việc thải khí CO2 ra môi trường, chủ yếu từ việc đốt than, dầu và khí tự nhiên. Nguyên nhân là do biến đổi khí hậu gây ra sự nóng lên toàn cầu, hiện tượng nước biển dâng khiến các thiên tai xảy ra trầm trọng hơn trước.

Đã được chỉ mặt đặt tên từ lâu nhưng vấn đề là chúng ta đã hành động gì, đã làm gì để ứng phó với biến đổi khí hậu? Tại phiên họp lần thứ 5 của Ban chỉ đạo quốc gia triển khai thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26 hồi tháng 10/2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã phần nào đưa ra đáp án cho câu trả lời này khi nhấn mạnh: Ứng phó biến đổi khí hậu cần hành động nhanh hơn nữa, trong đó có việc thực hiện cam kết về giảm phát thải.

“Trong bối cảnh hiện nay, phát triển xanh là xu hướng tất yếu và việc thực hiện cam kết giảm phát thải cần có “quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, có trọng tâm, trọng điểm”. Mục tiêu là nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu, giảm phát thải khí nhà kính hướng tới phát thải ròng bằng “0”, bảo vệ môi trường, phát triển nhanh và bền vững đất nước để vững bước tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” - Thủ tướng khẳng định.

Các chuyên gia đã nhìn nhận, nền kinh tế xanh hay tăng trưởng xanh là nền kinh tế có mức phát thải, sử dụng hiệu quả và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo đảm tính công bằng xã hội và ngăn chặn sự suy giảm của đa dạng sinh học, hệ sinh thái… Nó bao hàm hàng loạt các khái niệm như tăng trưởng xanh, năng lượng xanh, sản phẩm xanh, tiêu dùng xanh, giao thông xanh, tín dụng xanh, đô thị xanh… mà nhà quản trị, doanh nghiệp, người tiêu dùng có trách nhiệm hướng đến và thực thi.

Vì thế chừng nào hết thảy trong chúng ta, nhà quản trị, doanh nghiệp, người tiêu dùng thực sự có sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức về phát triển xanh, được đầu tư mạnh mẽ về công nghệ, nguồn lực, được hỗ trợ hết mức về cơ chế, chính sách và trên hết là đủ sự quyết liệt với hai chữ “xanh hoá”, chừng ấy mới mong những nỗi đau từ lũ lụt dị thường tháng 5 sẽ không còn tái diễn.